Φανταστείτε ένα νεαρό να λέει αγανακτισμένα στον πατέρα του: «Πού πήγαν τα λεφτά της οικογένειας μπαμπά; Γιατί δεν έμειναν χρήματα και για μένα να σπουδάσω;». Προβληματισμένος ο πατέρας απαντά: «Θα σου πω γιατί· τα φάγαμε όλοι μαζί. Εσύ και η αδερφή σου θέλατε ακριβά ρούχα, εξωτικές διακοπές, πολυτελή αυτοκίνητα. Ολα αυτά κόστιζαν. Με πιέζατε. Ηθελα να είμαι αγαπητός, σας τα έδωσα όλα...».
Τι το περίεργο έχει αυτή η απάντηση; Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Στο παράδειγμα αυτό, ο φέρων την ευθύνη πατέρας αυτο-εξισώνεται με τον υπαγόμενο στην ευθύνη του γιο. Ο νεαρός ζητούσε από τον πατέρα του αγαθά, τα οποία έμαθε ότι είναι απολύτως εύλογο και ορθολογικό να απαιτεί, αδυνατώντας να δει το μακροχρόνιο συμφέρον του. Ο πατέρας, ενδίδοντας στις πιέσεις, αποποιήθηκε την ευθύνη για τον τρόπο που συγκροτείται η σχέση με το παιδί του· λησμόνησε ότι το παιδί επιλέγει από ένα μενού που, κυρίως, διαμορφώνει ο γονιός.
Τι θέλω να πω; Ο θεσμικά υπεύθυνος διαμορφώνει και προ-επιλέγει. Ο, τι είναι βραχυπρόθεσμα επωφελές για το άτομο, δεν είναι απαραίτητα μακροχρονίως ορθολογικό για το ίδιο ή για το σύνολο. Οι θεσμοί, όταν λειτουργούν καλά, προστατεύουν τα άτομα από τις μακροπρόθεσμες παρενέργειες της ενίοτε μυωπικής ορθολογικότητάς τους.
Πρώτο σφάλμα, λοιπόν, κ. Πάγκαλε: όπως η σχέση γονιού - παιδιού ή δασκάλου - μαθητή, έτσι και η σχέση πολιτικού - πολίτη δεν είναι ισοβαρής, αλλά λαμβάνει χώρα σε ένα ήδη δομημένο περιβάλλον, τη θεσμική ευθύνη για το οποίο έχει, κατ’ αρχήν και πρωτίστως, ο πολιτικός. Οταν ξέρω ότι ο κύριος τρόπος για να βρει δουλειά το παιδί μου είναι ο ρουσφετολογικός, πιθανότατα θα τον χρησιμοποιήσω, όπως χρησιμοποιώ το αυτοκίνητο για τις μετακινήσεις μου στην Αθήνα, αδιαφορώντας για τις μακροχρόνιες περιβαλλοντικές συνέπειες. Εκ μέρους μου αυτό είναι βραχυπρόθεσμα ορθολογικό. Εκ μέρους σας, όμως, κ. αντιπρόεδρε είναι ανορθολογικό να ενθαρρύνετε αυτή τη συμπεριφορά μου, στο μέτρο που είστε επιφορτισμένος με την αποτελεσματική διαχείριση των θεσμών. Εσείς είστε θεσμικά υπεύθυνος για τον σχεδιασμό του πεδίου εντός του οποίου δρω. Η δική μου ορθολογικότητα αναφέρεται στις επιλογές μου από ένα μενού που εσείς κυρίως διαμορφώνετε. Η δική σας ορθολογικότητα συνίσταται στο να σχεδιάσετε το μενού, με γνώμονα το μακροχρόνιο δημόσιο συμφέρον. Αυτό, άλλωστε, ορκίζονται να προστατεύουν οι πολιτικοί...
Φυσικά, κι εσείς που ενδίδετε κι εγώ που εκμαυλίζομαι φέρουμε ακέραια την ηθική ευθύνη για τον ξεπεσμό του θεσμού στον οποίο μετέχουμε. Σε αυτό έχετε δίκιο. Η δική σας θεσμική ευθύνη, όμως, είναι πολύ μεγαλύτερη. Εξισώνοντας τα δύο μέρη της συναλλαγής, λαϊκιστικά αυτο-απαλλάσσεστε· λησμονείτε ότι οι ρόλοι μας είναι διαφορετικοί, η ορθολογικότητά μας διαφέρει. (Η αναλογία της σχέσης πολιτικού - πολίτη και γονιού - παιδιού έχει, ωστόσο, τα όριά της. Μπορεί ο γονιός να «εξαγοράζει» την αγάπη των παιδιών του αλλά καταβάλλει βαρύ προσωπικό τίμημα – κοπιάζει, αγχώνεται, στερείται. Ο πολιτικός εξαγοράζει ψήφους με τα λεφτά των άλλων!)
Δεύτερο σφάλμα. Η δήλωση «όλοι μαζί τα φάγαμε τα λεφτά» ανήκει σε εκείνη την κατηγορία δηλώσεων που οι φιλόσοφοι ονομάζουν «αυτο-αναφερόμενες», και οδηγούν σε παράδοξα. Κλασικό παράδειγμα είναι η δήλωση του Επιμενίδη του Κρητικού, ότι «όλοι οι Κρητικοί είναι ψεύτες», γνωστή ως «το παράδοξο του ψεύτη». Αν είναι αλήθεια ότι όλοι οι Κρητικοί είναι ψεύτες, τότε ο Επιμενίδης, καθότι Κρητικός, ψεύδεται με τη δήλωσή του. Πότε λέει την αλήθεια; Οταν ψεύδεται. Πότε ψεύδεται; Οταν λέει την αλήθεια! Η δήλωση είναι και αληθής και ψευδής – είναι παράδοξη.
Λέει, λοιπόν, σε παράφραση, ο κ. Πάγκαλος στη δήλωσή του: «οι πολιτικοί είναι φαύλοι». Το γεγονός ότι συγχρόνως δείχνει τον ευρύτερο... φαύλο κύκλο εκμαυλισμένων πολιτών και ρουσφετολόγων πολιτικών, ουδόλως μειώνει τη διαπίστωση περί φαυλότητας των τελευταίων, απλώς επιχειρεί να ερμηνεύσει πώς προέκυψε. Είναι και ο ίδιος, όμως, επαγγελματίας πολιτικός, άρα, σύμφωνα με τη δήλωσή του, είναι κι αυτός φαύλος. Προσέξτε: ένας φορέας δημόσιας εξουσίας, ο οποίος επί τρεις δεκαετίες ορκιζόταν να υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον, δηλαδή να συμπεριφέρεται ενάρετα, ομολογεί εμμέσως τη φαυλότητά του! Είναι σαν να λέει: υπηρετώ (ή έστω: υπηρέτησα) φαύλα έναν ενάρετο δημόσιο θεσμό. Η τωρινή ειλικρίνειά του αποκαλύπτει τη φαυλότητά του. Πράττοντας όμως αυτό, λογικά αυτο-αποκλείεται από την άσκηση δημόσιας εξουσίας, την οποία παρ’ όλα αυτά ασκεί! Ιδού το παράδοξο: ένας πολιτικός ομολογεί την «πρακτική αθλιότητας, εξαγοράς και διασπάθισης του δημόσιου χρήματος» στην οποία συμμετείχε και εξακολουθεί να ασκεί δημόσια εξουσία!
Πώς αίρεται το παράδοξο; Δεν χρειάζεται να έχεις σπουδάσει Λογική για να το βρεις, αρκεί η κοινή λογική: ζητώντας συγγνώμη και, συγχρόνως, παραιτούμενος από το αξίωμά σου. Ο κ. Πάγκαλος δεν έκανε τη δήλωσή του ως παρατηρητής της πολιτικής ζωής, αλλά ως ενεργός μέτοχός της, και μάλιστα από θέση κυβερνητικής ευθύνης (εξ ου και ο αυτο-αναφερόμενος χαρακτήρας της δήλωσής του). Αλλά, φυσικά, ποιος είχε ποτέ τέτοια ευαισθησία στην Ελλάδα για να τον μιμηθεί ο κ. Πάγκαλος! Εδώ ένας πρωθυπουργός ανέλαβε την «πολιτική ευθύνη» για το σκάνδαλο του Βατοπεδίου και παρέμεινε, χειροκροτούμενος, πρωθυπουργός! Πώς το είπε ο Γράουτσο Μαρξ; «Η ειλικρίνεια είναι σπουδαίο πράγμα, και αν την προσποιηθείς τα κατάφερες»! Η μεγαλύτερη «αθλιότητα» της δημοκρατίας μας δεν είναι η φαυλότητα των πολιτικών μας, αλλά να ομολογούν τη φαυλότητά τους και να παραμένουν στη θέση τους!
Του Χαριδημου Κ. Τσουκα*
* Ο κ. Χ. Κ. Τσούκας (htsoukas@gmail. com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου