Πλεονάζοντες άνθρωποι

 Οι «Διωγμοί των Τσιγγάνων» ήταν το θέμα των «Πρωταγωνιστών» του Σταύρου Θεοδωράκη (10/10, Mega). Εύστοχη η επιλογή, αφού την Κυριακή συμπληρώθηκαν 66 χρόνια από την εξόντωση 800 Τσιγγανόπουλων, παιδιών και εφήβων, στους θαλάμους αερίων του Αουσβιτς, ενώ σήμερα οι μαζικές απελάσεις και οι διωγμοί κατά των Τσιγγάνων βρίσκονται στην ευρωπαϊκή ημερήσια διάταξη.

Η εκπομπή ήταν γυρισμένη σε έναν νέο καταυλισμό στο Σοφό Ασπροπύργου, όπου κατέφυγαν περίπου 150 οικογένειες μετά την πολεμική επιχείρηση ισοπέδωσης με μπουλντόζες του καταυλισμού τους στο γειτονικό Ψάρι. Κινηματογραφικής ποιότητας τα πλάνα, όμορφα, εκφραστικά τα πρόσωπα, μεθυστική η τσιγγάνικη μουσική, συγκινητικές οι προσωπικές μαρτυρίες. Καρδιά από πέτρα πρέπει να έχει ο τηλεθεατής για να μη νιώσει οργή και θλίψη όταν βλέπει μια 14χρονη Τσιγγανοπούλα να λέει ότι εγκατέλειψε το σχολείο γιατί «τα άλλα παιδιά ήταν καθαρά κι εγώ βρώμικη». Πώς να πλυθεί χωρίς νερό; Είχαμε δει το ίδιο παιδί, πριν από τρία χρόνια, ξανά στους «Πρωταγωνιστές», να πηγαίνει σχολείο και να ονειρεύεται να γίνει παιδίατρος...

Η σχεδόν αναγκαστική αμάθεια (το 95% των Ελλήνων Τσιγγάνων είναι αναλφάβητο, ενώ στην Ισπανία οι περισσότεροι έμαθαν γράμματα), σε συνδυασμό με τη βαθιά φτώχεια, με την ανεπάρκεια των προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης, με τα αδιέξοδα της νομαδικής ζωής, με τη χαμηλή παραγωγικότητα των κλάδων όπου παραδοσιακά εργάζονταν οι Τσιγγάνοι, και όλα αυτά με φόντο την οικονομική κρίση, δημιουργούν ένα τοξικό μείγμα. Δεν είναι μόνο οι χοροί, τα τραγούδια, τα ολονύχτια γλέντια και η «φωτιά που την αγαπούν οι Τσιγγάνοι», αλλά υπάρχει και η σκοτεινή, η διόλου φωτογενής πλευρά της τσιγγάνικης Σελήνης.

Κυρίως συναισθηματική και λιγότερο οικονομική και πολιτική ήταν η προσέγγιση των «Πρωταγωνιστών», αν και παρατέθηκαν και πληροφορίες ιστορικού και δημογραφικού χαρακτήρα. Καθαρό το αντιρατσιστικό βλέμμα της εκπομπής, αλλά οι καλές προθέσεις δεν αρκούν έστω και για μια σκιαγράφηση ενός ζητήματος που υπερβαίνει και το Σοφό και την Ελλάδα, που δεν έχει σχέση μόνο με τους προαιώνιους διωγμούς αλλά και με τις τάσεις, το ανελέητο πρόσωπο της σημερινής εποχής.

Στην εκπομπή αναφέρθηκε ότι οι Τσιγγάνοι συνήθως αντιμετωπίζονται ως πλεονάζοντες άνθρωποι, όμως σήμερα η κατηγορία του «πλεονάζοντος» διευρύνεται. Δεν είναι μόνον οι καταυλισμοί σε καταπατημένες εκτάσεις. Πλεονάζοντες θεωρούνται, π.χ., οι σιδηροδρομικοί ή όσοι εργάζονταν στις «άγονες γραμμές» της οικονομίας, όπως στην κλωστοϋφαντουργία. Ως πλεονάζοντες, σαν κοινωνικό βάρος αντιμετωπίζονται οι οικονομικά αδύναμοι, οι χαμηλοσυνταξιούχοι, οι νέοι, τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι μακροχρόνια άνεργοι, οι αιωνίως ευάλωτοι. Ομως η συμπάθεια και η ευαισθησία δεν αρκούν για να κατανοήσουμε όχι μόνο τον «διωγμό των Τσιγγάνων» αλλά και την καλπάζουσα περιθωριοποίηση πολλών Μπαλαμέ (δηλαδή Ελλήνων «μη Τσιγγάνων»).